Mortkowicz-Olczakowa Hanna (1905–1968), poetka, pisarka, autorka książek dla dzieci i młodzieży. Ur. 19 X w Warszawie, była córką Jakuba Mortkowicza (zob.) i Janiny z Horwitzów Mortkowiczowej (zob.). Atmosfera domowego wychowania, ciągły kontakt z książkami, środowiskiem wybitnych twórców, wydawców i drukarzy miały decydujący wpływ na wybór jej drogi życia i pracy. Jako uczennica-uczestniczka prywatnych kompletów przed i w czasie pierwszej wojny światowej – M.-O. była pod szczególnym urokiem Stefanii Sempołowskiej, doskonałej nauczycielki i działaczki społecznej. W r. 1922 ukończyła w Warszawie Gimnazjum Państwowe im. Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, po czym studiowała polonistykę i historię sztuki na Uniw. Warsz. oraz malarstwo w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, zakończone uzyskaniem dyplomu. Na podstawie rozprawy Podanie o Wandzie. Dzieje wątku literackiego (W. 1927) uzyskała w r. 1927 stopień doktora filozofii.
Działalność literacko-artystyczną rozpoczęła M.-O. już w czasie studiów. Jej pierwszy tom wierszy pt. Jarzębiny ukazał się w r. 1924 w oficynie ojca. Z kolei opublikowała dobrze trafiające do psychiki dziecka wiersze: Dzień Krysi (W. 1926), Dzień Jędrusia (W. 1927), przyozdabiając je własnymi rysunkami. W l. n., obok wierszy i prozy dla dorosłych (Gorycz wiośniana, W. 1928, Niepotrzebne serce, W. 1930) oraz książeczek dla dzieci (Pawełek w ogrodzie zoologicznym, W. 1931, 30 kolegów z całej Polski, W. 1933), M.-O. zaczęła uprawiać tematykę krajoznawczą (Po obu stronach szosy, W. 1932, Na drogach Polski, W. 1934, Skarby ziemi, W. 1934). Współpracowała z pismem „Świat Książki” (1928–9), a w r. 1932 prowadziła przez kilka miesięcy dział recenzji i notatek literackich w „Świecie”. W r. 1928 została członkiem Związku Literatów Polskich (ZLP) w Warszawie. Po śmierci ojca w r. 1931, wspólnie z matką, objęła kierownictwo księgarni i wydawnictwa Tow. Wyd. J. Mortkowicza. W r. 1939 M.-O. zarządzała jednocześnie Drukarnią Naukową Wydawnictwa. Podczas okupacji hitlerowskiej zmuszona była do ukrywania się. Po powstaniu warszawskim przeszła wraz z matką przez obóz w Pruszkowie, skąd wywieziono je na wieś pod Bochnię. W styczniu 1945 zamieszkała w Krakowie i pomagała matce w zabiegach o wznowienie działalności Wydawnictwa J. Mortkowicza. W l. 1946–9 pracowała w Oddziale krakowskim Spółdz. Wyd. Książka, a następnie przez pewien czas jako kierownik graficzny wydawnictwa Atlas Polskich Strojów Ludowych. Była członkiem Zarządu Oddziału Krakowskiego ZLP (pełniła dwukrotnie funkcję wiceprezesa Oddziału oraz prowadziła sekcję literatury dla dzieci). Odbywała liczne podróże po świecie i kraju, wygłaszała prelekcje literackie, m. in. o Stefanie Żeromskim, Januszu Korczaku i innych.
W okresie powojennym M.-O. rozwinęła bogatą i wszechstronną działalność literacką. Podejmowała zrazu tematykę wojenną: wiersze o oblężonej Warszawie 1939 Jesień niezapomniana (Kr. 1946) i w książce dla dzieci Jak się wszystko zmieniło (W. 1946), później problematykę współczesną. Szczególnie bliską jej była rzeczywistość Krakowa i budującej się Nowej Huty, o czym świadczą m. in. utwory: Piosenka o Nowej Hucie (W. 1952), Zmiany w krajobrazie (W. 1953), Krzak jaśminu (W. 1954), Kolorowe gwiazdy (W. 1961). Na użytek dzieci napisała zbiór opowiadań o malarzach polskich pt. Różne kolory (W. 1965) – o dużych walorach poznawczych i wychowawczych. Na podstawie dogłębnych studiów źródeł historycznych – opierając się także na własnych wspomnieniach i żywych kontaktach ze sławnymi pisarzami i artystami-plastykami – stworzyła M.-O. wiele udokumentowanych opowieści biograficznych i szkiców portretowych. Należą do nich prace: o Januszu Korczaku (Kr. 1949, kilka wyd., tłumaczenia na języki obce), Piotrze Michałowskim (Kr. 1956), Stefanii Sempołowskiej (Panna Stefania, W. 1961), Stefanie Żeromskim (W. 1964), sylwetki portretowe w Buncie wspomnień (W. 1959, wyd. 2. W. 1961), o Jakubie i Janinie Mortkowiczach i ich pracy (Pod znakiem kłoska, W. 1962). Zostały one pozytywnie ocenione przez krytykę literacką i zyskały powodzenie u czytelników. Kontynuowała również twórczość powieściową dla dorosłych (Światłocienie, Kr. 1957, Spadek i inne opowiadania, Kr. 1965). W r. 1958 otrzymała nagrodę literacką miasta Krakowa, została odznaczona Krzyżem Kawalerskim (1958) i Oficerskim (1967) Orderu Odrodzenia Polski. Zmarła 3 I 1968 w Krakowie i została pochowana na cmentarzu Rakowickim.
W r. 1933 wyszła za mąż za Tadeusza Olczaka, geofizyka, geologa. Z małżeństwa pozostawiła córkę Joannę, zamężną 1. v. Zimmererową, 2. v. Ronikierową.
Pol. Bibliogr. Liter., za l. 1944/5 i n.; Bartelski L. M., Polscy pisarze współcześni, W. 1972; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Nowy Korbut (Słownik Pisarzy), II; – Białek J. Z., H. Mortkowicz-Olczakowa – dla dzieci i młodzieży, „Życie Liter.” 1968 nr 11; Chudek J., H. Mortkowicz-Olczakowa, „Roczn. Liter.” 1968 s. 607–8; Mlekicka M., Jakub Mortkowicz księgarz i wydawca, Wr. 1974; Otwinowski S., H. Mortkowicz-Olczakowa, „Życie Liter.” 1968 nr 2 (fot.); – Grzelak W., Wśród autorów i książek, W. 1975 (fot.); Kubacki W., Dziennik 1959–1965, W. 1974; Staff L., W kręgu literackich przyjaźni. Listy, W. 1966 (fot.); – Nekrologi z r. 1968: „Dzien. Pol.” nr 3 (fot.), 4, „Gaz. Krak.” nr 4 (fot.), „Tyg. Powsz.” nr 3, „Wieści” nr 2 (fot.); – Arch. ZLP w Kr.
Józef Z. Białek